Dış Kaynaklı Proje Süreçleri Yönetim Sistemi (DEMO)
Onay H. (Yürütücü), Dalgıç G. , Akdemir T. , Velioğlu S.
Proje Özeti
Her yıl milyonlarca ton plastik üretilmektedir. Üretilen plastiklerin sadece %20’si geri dönüştürülürken geri kalan %80’i nehirlere ve okyanus ortamına taşınmaktadır. Dünya çapında deniz habitatlarına taşınan ve biriken plastikler yüzyıllarca varlığını sürdürmektedir. Uzun yıllar varlığını sürdüren plastikler çeşitli etkilerle parçalanarak daha küçük parçalara ayrılmakta ve mikroplastik (MP) olarak karşımıza çıkmaktadır. MP’ler ise giderek büyüyen küresel ölçekte bir probleme dönüşmüştür. Karalardan denizlere taşınan plastiklerin yanı sıra denizde balıkçılık kaynaklı deniz çöpleri de MP oluşumuna kaynaklık etmektedir. Balıkçılık esaslı kirlilik kaynaklarının başında hayalet av araçları yer almaktadır. Hayalet avcılık, bir av aracının kaybolduktan sonra deniz türlerini yakalamaya devam edebildiğini tanımlamak için kullanılan bir ifadedir. Bu sahipsiz balıkçılık aletleri deniz yaşamında canlıların yakalanması veya dolanması ile ekolojik ve ekonomik kayıplara, deniz araçlarına takılması ile güvenlik risklerine ve uzun zaman deniz ortamında varlığını sürdürerek çevresel sorunlara neden olmaktadır. Özellikle, deniz ekosistemlerinde ortaya çıkan ve çevresel kirleticilerden biri olarak tanımlanan MP’ler, hayalet avcılık aletlerinin parçalanmasından da oluşmaktadır. MP’ler, günümüzde neredeyse tüm su ortamları ile su canlılarında tespit edilmişlerdir. MP’lerin (<5 mm) daha küçük parçalara ayrılması ile nanoplastikler (NP) (<1000 nm) meydana gelir. MP’ler sucul canlılar tarafından yutulduklarında canlıların sağlıklarına zarar verebilecekleri gibi potansiyel olarak besin zincirine girebilecekleri için deniz ortamında ciddi bir tehdit olarak karşımıza çıkmaktadırlar. Ayrıca MP’ler toksik kirleticileri emmesi sebebiyle de deniz yaşamını tehdit etmektedir. MP’lerin deniz ortamlarından uzaklaştırılması için çeşitli ayırma prosesleri kullanılmaktadır. Bunların başında da düşük enerji maliyeti ve yüksek ayırma performansı sergilemesi sebebiyle, birçok alanda kullanılan ve modern teknoloji olarak kabul edilen membran teknolojisi gelmektedir.
Bu bağlamda, deniz ekosisteminin korunumunu amaçlayan bu proje kapsamında, hayalet avcılık aletlerinin başında gelen hayalet ağlardan elde edilen sentetik polimer malzemesi geri dönüştürülerek membran esaslı MP ayırma teknolojisinde kullanılacak membran eldesi hedeflenmektedir. Yukarıdaki bilgiler ışığında, bu çalışma, hayalet ağların denizlerden uzaklaştırılmasını, bu ağların deniz hayvanları üzerindeki ekolojik etkilerinin ortaya konulmasını, MP salınımlarının belirlenmesini ve çalışma boyunca denizden toplanıp çıkarılan ağlar ile denizlerdeki MP kirliliğinin azaltılmasını ve bu atık ağların katma değeri yüksek ürünlere dönüştürülmesini amaçlanmaktadır. Yürütücü gerçekleştireceği bu özgün çalışma ile akademik kariyerinde MP’lerin balıkçılık kaynaklı etkilerini ortaya koyarken bu etkilerin azaltılması ve geri dönüşümü ile ekonomik ve ekolojik katkı sağlamayı hedeflemektedir. Projenin çıktıları yürütücünün youtube kanalı üzerinden yayınlanarak hayalet ağların MP ve ekolojik olumsuz etkilerini dünya biliminin ve kamunun dikkatine sunulacaktır. Projenin çıktıları, yürütücünün ilerleyen çalışmalarında planladığı “balıkçılığı ve deniz ekosistemini etkileyen MP’lerin yapay zekâ ile tespiti ve tanımlanması” konulu projesine kaynaklık edecektir. Bununla ilişkili olarak konunun ortaya koyulmasında gerek yurtiçi gerekse yurtdışında çeşitli ortaklıkların kurulması planlanmaktadır. Son olarak ise bu projede farklı disiplinlerde çalışan araştırmacıların farklı konulardaki katkılarıyla uygun sinerji sağlanarak disiplinler arası çalışmanın yütülmesi planlanmıştır.